Als ik op Urk ben blader ik graag in de familiemappen die de Vrienden van Urk hebben samengesteld. Het is een schat aan stambomen en prachtige foto’s. Ik heb altijd een to do lijstje bij me maar kom daar zelden aan toe. Deze week bleef ik al na tien minuten steken bij een ontroerend gedicht van Marretje Kamper.

Amper 29 jaar oud is Marretje als ze haar man, Lubbertje de Vries, verliest. Hij verdrinkt op dinsdag 28 april 1868 in de Noordzee. Lubbertje is slechts een van de velen: op dezelfde dag verongelukken vissers uit Enkhuizen, Edam, Volendam en Terschelling. Acht Urker vissersschepen met 26 opvarenden keren niet terug. Hun namen van Lubbertje en andere slachtoffers passen net op twee marmeren platen op het Vissersmonument. Ook Marretje’s jongste broer Luut, 22 jaar oud, komt om het leven.

Bericht uit Opregte Haarlemsche Courant van 6 mei 1868 (bron: Delpher) en vermelding van Lubbertje de Vries (rechs) en Marretje’s broer Luut Kamper (links) op Vissersmonument – foto Lucia de Vries

Marretje is een van de dertien weduwen die alleen achter blijft. Samen hebben ze 28 ‘onverzorgde’ kinderen. Marretje heeft er twee: Klaas (3) en Jacobje (2). Haar oudste is al eerder op 2-jarige leeftijd overleden.

Met wie kan Marretje haar verdriet delen? Het eiland wordt in dit rampjaar bevolkt door vrouwen en kinderen die rouwen om hun man en vader. Marretje weet bovendien hoe het is om vaderloos te zijn: haar vader Klaas Kamper stierf toen ze 11 jaar oud was. Haar moeder, Albertje Ras, bleef met vijf kinderen achter.

Zoals veel andere weduwen begint Marretje een winkeltje. Het leidt waarschijnlijk af. Maar de eenzaamheid zal haar ’s avonds des te harder hebben getroffen.

In het jaar na het overlijden van Lubbert schrijft Marretje een gedicht. Met een kroontjespen noteert ze de woorden die in haar hart ronddwalen in een oude familiebijbel.

Foutloos geschreven is het niet. Maar het is een gedicht dat indruk maakt. Het heeft namelijk een prachtig ritme. De kracht van het metrum schuilt in het woord ‘eenzaam’:

Eenzaam wouw mij god mij leeren
Wijshijt door den ijlgen geest
Di[e] vervuld mijn si[e]ls begeeren
eensaam wort god best gevreest

eensaam kon ik ken[n]is krijgen
van mij selven en go[d]s woort
Et deet mij meer na Jesus [h]ijgen
Die mij si[e]l aleen bekoort

[e]enzaam kon ik best verlangen
na mijn eemels eeuwig [h]uis
Eensaam zingen lofgesangen
vrij van al dat aards gedruis.

Maretjen Kamper

Met geen pen te beschrijven

In haar diepe eenzaamheid zoekt (en vindt) Marretje troost in haar geloof. Die troost heeft ze des te harder nodig als in 1870 haar zoontje Klaas komt te overlijden. Twee jaar later brengt ze haar dochtertje Jacobje naar het kerkhof.

Marretje’s verdriet is eigenlijk met geen pen te beschrijven. Pakt ze er ’s avonds de bijbel bij om zich te laten sterken door haar eigen gedicht?

Een maand na het overlijden van Jacobje trouwt Marretje in 1872 met weduwnaar Klaas Koffeman. Deze onderwijzer en winkelier heeft in 1871 zijn vrouw verloren en vlak voor zijn tweede huwelijk ook zoon Willem. Klaas heeft twee nog levende kinderen, Iede en Elisabeth.

Marretje en Klaas, beiden getekend door het leven, zijn dertien jaar bij elkaar. Ze krijgen samen vijf kinderen. De jongste twee sterven jong. Dat Klaas van taal houdt blijkt uit zijn vertaling van de gelijkenis van de verloren zoon in de eilandtaal. Deze tekst, opgetekend door dialectoloog Johan Winkler, is de oudste publicatie in het Urker dialect.

Klaas wordt niet oud: hij overlijdt in 1885 op 52-jarige leeftijd. Marretje is opnieuw weduwe. Zij zal in 1900 overlijden, op 61-jarige leeftijd.

Haar zoon Klaas Luut Koffeman zorgt ervoor dat het gedicht bewaard blijft en uiteindelijk in het museum beland. Daar is het te vinden, ruim 150 jaar na dato, en klinkt het nog net zo helder als op die avond in 1868 als Marretje een pen in de inkt doopt en haar bijbel openslaat…